Metafizik ve ontoloji aynı alanı ifade eden iki farklı terimdir. Metafizik terimini ilk kullanan düşünür aynı zamanda Aristoteles'in öğrencisi olan Rodoslu Andronikos (MÖ 1. yy)'tur. Andronikos, MÖ 70'li yıllarda Aristoteles'in yazdıklarını düzenlerken onun, doğayı konu alan yazılarını "fizik" adı altında; varlığın ilk nedenleri ve ilkeleri ile ilgili yazdıklarını da "Metafizik (Fizikten sonra gelen) adlı kitapta toplamıştır. Bu anlamda metafizik, doğa ötesi sorunlarla ilgili ussal (akılsal) açıklamalardır. Varlığın var olup olmadığı, tanrı, ruh, öteki dünya, ölümsüzlük gibi felsefenin ilk ve son sorunlarıyla uğraşır. Metafizik var olan asıl varlığı, görünenin arkasındaki asıl varlığı, ilk nedenleri ve ilk ilkeleri araştıran bir alandır. Bu konular üzerinde düşünen Aristoteles'e göre; tanrı her şeyin ilk nedeni ve ilk hareket ettiricisidir. Canlıyı cansızdan ayıran temel unsur ruhtur. Bireysel ruh ölümlü, insanlığa ait ruh ise ölümsüzdür. Evrendeki oluşun amacı tanrıya ulaşmaktır.

Ontoloji terimini ilk kullanan düşünür de Christian Wolff (Kıristiyan Volf, 1679-1754)'tur. Varlık bilimi anlamına gelen ontoloji, genel olarak varlıkla, varlığın kanıtlanması yla ilgilenen metafiziğin dalıdır. Varlığı var olmak bakımından ele alan, varlığın temel özelliklerini konu alan, somut varlığı araştırmak yerine, varlığı soyut bir biçimde araştıran, varlığın var olmak bakımından ne olduğunu araştıran felsefe dalıdır.

18. yüzyıla gelindiğinde Kant, metafiziğe özellikle tanrı, ruh, evren gibi deney alanını aşan konularla ilgili ağır eleştiriler getirmiştir. Ona göre bu nesneler hakkında anlama yetisinin kavramlarına dayanarak yargıda bulunulamaz. Çünkü anlama yetisinin kavramları ancak deneyle geçerli bilgiler verebilir. Metafizik kavramlar deneylenemez dolayısıyla metafizik olgusal da değildir. Bu nedenlerle metafizik bize doğru bilgiler veremez. Kant bu görüşleriyle metafiziğe olumsuz anlamlar yüklemiştir.

19. yüzyılda metafizik yeniden felsefe sahnesine çıkmıştır. Bu yüzyılda G. Fichte (Fihte, 1762-1814), W. Schelling (fieling, 1775-1854), F. Hegel gibi filozoflar metafizik felsefe sistemleri kurmuşlardır.

20. yüzyılda ise N. Hartman (1882-1950) "Yeni Ontoloji" adlı bir varlık felsefesi ortaya koymuştur. Bu görüşüyle Hartmann, klasik metafiziği sona erdirmeye çalışmıştır. Ontolojiyi deneysel temellere dayandırmaya ve bilimsel bilgilerle bağdaştırmaya çalışmıştır. Yeni ontoloji anlayışına göre, varlık ve var olan en son şeylerdir onların arkasında başka bir şey aramamak gerekir. Görüngülerden hareket ederek incelemeleri varlık fenomeni üzerinde yapmak gerekir.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf "Felsefeye Giriş" ve 3. Sınıf "Çağdaş Felsefe Tarihi" Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Felsefe Ders Kitabı