Anadolu Selçuklu devlet adamı. Selçuklu sultanlarının taht kavgasını bırakıp devleti birlikte yönetmelerini sağlamıştır.

Celaleddin Karatay, yaşamının ilk dönemlerine ilişkin bilgi yoktur. Doğduğu tarih bilinmemekle beraber 1254 yılında Kayseri’de öldüğünde yaşı altmışı geçmişti. Üç kardeş idiler. Diğer iki kardeşi Kemaleddin Rumtaş ve Seyfeddin Karasungur’dur. Celâleddin Karatay Rum asıllı bir kölelikten geldiği düşünülmektedir.
I. İzzeddin Keykavus döneminden (1211-1220) başlayarak önemli görevlerde bulundu. Yaklaşık dört yıl devât emirliği (divandaki gizli yazıları yazmak ve bunları korumak görevi) ve sipehsâlârlık (ordu komutanlığı) yaptı. 1220 yılında tahta geçen I. Alaaddin Keykubad döneminde taşthane emiri (leğencibaşı) olarak on sekiz yıl bu görevde kaldı.

I. Alaaddin Keykubad 30 Mayıs 1237 yılında ölünce tahta büyük oğlu II. Gıyaseddin Keyhusrev geçti. II. Gıyaseddin Keyhusrev başa geçince emirlerinden Sadeddin Köpek’in kışkırtmaları sonucu bazı devlet adamlarını öldürttü, içinde Celaleddin Karatay’ın da bulunduğu bir bölümünü ise sürgüne gönderdi. Sadeddin Köpek'in ölmesinden sonra yeniden emirlik görevine döndü. Saraydaki taşthane emirliği görevine dönebildi. Ayrıca hazine-i hassa emirliği de kendisine verildi.

II. Gıyaseddin Keyhusrev 1246 yılında öldüğünde geride kalan oğullarından en büyüğü II. İzzeddin Keykâvus onbir yaşındaydı. Ortanca oğlu IV. Kılıç Arslan 9 yaşında idi. Buna rağmen veliaht olarak en küçük oğlu 7 yaşındaki II. Alaaddin Keykubad’ı seçmişti. Ancak ileri gelen devlet adamlarından vezir Şemseddin Muhammed, Şemseddin Hasoğuz, Esededdin Ruzbe ve Celaleddin Karatay, büyük oğulun hükümdar olmasının daha yerinde olacağını düşünerek II. İzzeddin Keykâvus’u tahta çıkardılar.

Celaleddin Karatay da II. İzzeddin Keykâvus’un saltanat naibi oldu. Ancak vezir Şemseddin. Muhammed devleti tek başına yönetmeye kalkınca Celaleddin Karatay onu öldürtüp yönetimi eline aldı.

Şehzadelerin taht kavgalarına son vererek, II. İzzeddin Keykavus, IV. Kılıç Arslan ve II. Alaaddin Keykubad'ın 1249-1254 yılları arasında birlikte hüküm sürmelerini sağladı.

Celaleddin Karatay, 1254 yılında Kayseri’de ölmüştür. Öldüğünde yaşı altmışı geçmişti. Karatay Medresesi’nin içinde sol tarafa hazırlattığı türbesine gömüldü.

Pek çok cami, medrese ve kervansaray yaptırdığı söylenen Celaleddin Karatay’dan kalan en önemli yapıt, 1251’de yaptırdığı Konya’daki Karatay Medresesi’dir.

Veliler listesinde yer alan, Emir Celâleddin bu zattır. Selçuklu vezirlerinin en dindarlarındandır. Celâleddin Karatay’ın ferman ve menşurlarda unvanı: “Yeryüzünde Allah’ın Velisi” şeklinde yazılır. Yüksek ahlaklı, temiz imanlı bir şahsiyetttir. Vakfiyelerde de, “Ebû’l-mulûk ve’s-selâtin” yani “Hükümdar ve sultanların babası” unvanıyla anılır. İbn-i Bibi de ondan sitayişle bahseder.