Deneme nedir?
Deneme nedir,edebiyat deneme yazısı nedir,edebiyat deneme hakkında bilgi,edebiyat deneme yazısı konu anlatımı

Deneme nedir? Deneme türünde ilk örnekler kim tarafından, hangi tarihte verilmiştir?

Deneme, yazarın kendi isteğine göre seçtiği bir konuda yazdığı, kesin yargılara varmadan ve kişisel fikirlerini yansıttığı bir edebi türdür. Yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi eserini kaleme alır. Yaşadığı bir olayı, durumu ve olguyu, belli bir plana bağlı kalmaksızın aktarır. Yazar, kendi kişisel düşüncelerini, kısa bir metin olarak yazıya döker. Deneme türünde eser veren yazar, düşüncesini doğrulamak, kanıtlamak ve ispatlamak zorunda değildir. Denemenin inandırıcı olması, yazarın ele aldığı konuyu samimiyetle anlatmasıyla gerçekleşir.

Denemenin özellikleri nelerdir?

* Deneme yazarı, herhangi bir konudaki fikirlerini kesin kurallara varmadan, kanıtlamadan ve okuyucuyu inandırmaya çalışmadan anlatır.
* Deneme yazarı, kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi veya karşısında hayalî bir kişiyle konuşuyormuş gibi yazabilir.
* Denemelerde yalnızca bir konu ele alınır. Kurgu bir konu etrafında şekillenir. Yazarın kişisel bakış açısını katarak deneyimlerini anlattığı eserlerdir.
* Denemenin belli bir konusu yoktur. Yazar, istediği herhangi bir konu hakkında yazabilir. Denemede her şey konu olabilir. Ancak denemeler için genellikle, her devrin ve her ulusun insanını ilgilendiren konular seçilir.
deneme* Aşk, iyilik, dostluk, güzellik, sevinç, ahlat, yiğitlik, kültür gibi soyut fakat evrensel konular ele alınır.
* Deneme yazarı için konu amaç değildir, araçtır. Kendi düşüncelerini ifade etmek için konuyu araç olarak kullanır.

Deneme türünün ilk ustalarından bir tanesi Montaign, deneme türüyle ilgili kendi fikirlerini şu sözlerle anlatır; “Herkes önüne bakar, ben içime bakarım; benim işim yalnız kendimledir. Hep kendimi gözden geçiririm, kendimi yoklarım, kendimi tadarım… Bir şey öğretmem, sadece anlatırım.”

Denemenin tarihçesi

Deneme türünde verilen ilk örnekler, eski Yunan ve Latin edebiyatlarında görülür. Epiktetos (Sohbetler), Eflatun (Diyaloglar), Cicero ve Seneca’nın bazı eserlerinde deneme türüne rastlanır.

Günümüzdeki şekliyle denemenin kurucusu ise 16. yüzyılda yaşamış Fransız yazar olan Michel de Montaigne’dir. Deneme türünün ilk örneklerini veren Montaigne, yazdığı metinlerin yalnızca kendi fikirleri ve deneyimleri olduğunu belirtmek için “deneme (essai)” adını seçmiştir. Montaigne’in ardından, İngiliz yazar 16. yüzyılda Francis Bacon ve Charles Lamb da deneme türünde eserler vermişlerdir.

Türk edebiyatında deneme türü, Tanzimat’tan sonra ülkeye girmiştir. Bunda Batı’nın etkisi büyüktür. Türk edebiyatında deneme, önceleri “muhasebe”, “kalem tecrübesi (tecrübe-i kalemiyye)” olarak adlandırılmıştır. İlk özel gazete olan Tercüman-ı Ahvâl gazetesinin yayına başlamasıyla gazetelerde yazılan değişik yazılar, deneme türü için zemin oluşturmuştur.