A)I. Dünya Savaşı’na Kadar Ermeniler

•Türkler, Anadolu’nun fethinden bu yana diğer azınlıklara olduğu gibi, Ermenilere de hoşgörüyle yaklaşmışlardır. Hatta Osmanlılar zamanında Ermenilerden “Milleti sadıka” (Sadık millet) adıyla söz edilmiştir.

•Ermeni Sorunu’nun ortaya çıkmasında:
-Fransız İhtilali ile yayılan milliyetçilik akımı,
-Rusların 93 Harbi'nde (1877 - 1878 Osmanlı – Rus Savaşı) işgal ettiği Doğu Anadolu’da yaşayan Ermenileri kışkırtmaları,
-93 Harbi sonunda Ruslarla imzalanan Ayastefanos (Yeşilköy) ve Berlin
Antlaşmalarında, Ermenilerle ilgili birer hükmün yer alması etkili olmuştur.
•Berlin Antlaşması’nın 61. maddesi, Batılı büyük devletleri Ermenilerin koruyucusu durumuna getirmişti.

Rusya’nın Ermenileri korumasının nedeni; Çukurova’yı da içine alacak şekilde Doğu Anadolu’da kendisine bağlı bir Ermeni devleti kurdurarak Akdeniz’e ulaşmaktı.
İngiltere ise, Rusya’nın Akdeniz’e inmesini istemediğinden, Ermenileri kendi çıkarlarına uygun kullanma yolunu tercih etmiştir.

•Diğer Avrupa devletleri de Ermenilerden faydalanmaya çalışmışlardır.
•1878’den sonra başta Rusya olmak üzere, Avrupa devletlerinin kışkırtmaları sonucu ihtilalci Ermeni komitaları ve çeteleri kuruldu (Hınçak, Taşnak gibi).
•Ermeniler; kendilerinin Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet kurmasına engel olduğu için, Padişah II. Abdülhamit’e dahi suikast teşebbüsünde bulundular (1905). Böylece, dünya kamuoyuna seslerini duyurmaya çalıştılar.
Ermenilerin Avrupalı büyük devletler tarafından desteklenmesinin asıl amacı, Hıristiyan Avrupa'nın asırlardır arzuladığı ve adına “Şark Meselesi" dediği Osmanlı Devleti’ni parçalayıp ortadan kaldırma politikasının bir parçası olması idi.

B) I. Dünya Savaşı Sırasında Ermeniler
I.Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında Doğu Anadolu’daki topraklarımızı işgal eden Ruslar, bölgedeki Ermenilerle iş birliği yaptılar.
•Ayaklanan Ermeniler, savunmasız Türk köy ve kasabalarına saldırıp halkı katlettiler.
•Osmanlı Hükümeti, bölgede düzeni sağlamak amacıyla, “Tehcir (Zorunlu göç) Kanunu”nu çıkardı (14 Mayıs 1915). İsyana katılan Ermeniler, yine bir Türk toprağı olan Lübnan ve Suriye’ye göç ettirildiler.
Rusya, ülkesinde çıkan Bolşevik ihtilali nedeniyle (Ekim 1917) İttifak Devletleri’yle Brest - Litowsk Antlaşması’nı imzalayıp 3 Mart 1918’de savaştan çekilince Doğu Anadolu’da işgal ettiği yerleri de boşaltmak zorunda kalmıştı.
Ruslardan boşalan yerleri ele geçiren Türk birlikleri de Kafkaslar üzerinden, Bakü’ye kadar ilerlediler.

C) Kurtuluş Savaşı Sırasında Ermeniler
Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkınca, eski sınırlarına çekilmeye başladı. Bunun üzerine, bölgede Ermeni işgalleri ve katliamları yeniden başladı.
Rus birliklerinin Brest - Litowsk Antlaşması gereğince Kafkaslardan çekilmesi üzerine bu topraklarda Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan adıyla bağımsız devletler kurulmuştu. Ermeniler, Kafkaslarda kurdukları devleti, Büyük Ermenistan’a dönüştürmek amacıyla harekete geçtiler. Wilson İlkeleri’ni de kendilerine göre yorumlayıp, Doğu Anadolu’nun kendilerine ait olduğunu ileri sürmeye başladılar. İşgallerini; Gümrü, Kars, Iğdır ve Oltu’ya kadar sürdürdüler.
Doğu Anadolu’ya yönelen Ermeni tehdidi karşısında 15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa, Mondros’un hükümlerine rağmen ordusunu terhis etmedi. Bölge halkı da gerekli tedbirleri almak için, Erzurum Kongresi’ni topladı.

Türk Ermeni Savaşının Başlaması
TBMM açıldığında da Ermeni saldırıları ve katliamları sürmekte idi.
O günlerde TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasındaki siyasi ilişkiler geliştirilmeye çalışılıyordu.
•Ancak Sovyet Rusya’nın, Kafkaslara yeniden egemen olabilmek için Kars ve Ardahan’ın Ermenilere, Batum’un ise Gürcülere bırakılmasını istemesi üzerine TBMM, 15. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir Paşa'yı Doğu Cephesi Komutanı olarak tayin etti (9 Haziran 1920). 
• 28 Eylül 1920’de harekete geçen Kâzım Karabekir Paşa’nın komutasındaki Türk ordusu; Sarıkamış, Oltu, Kars ve Gümrü’yü ele geçirdi.
•7 Kasım 1920’de Gümrü’ye giren Türk kuvvetleri, Moskova Antlaşması’ndan sonra Sovyet Rusya’nın isteği üzerine burayı boşaltacaktır (24 Nisan 1921).
•Türk kuvvetlerinin ilerleyişinden Ermeniler ve Gürcüler rahatsız olduğu gibi, Ruslar da rahatsız olmaktaydı. Bu sırada Türk heyeti ile Sovyet Rusya arasında Moskova’da görüşmeler yapılmaktaydı. Batılı devletlerle savaşmakta olan Türkiye için, Sovyet Rusya'nın dostluğu ve yardımı o zamanın şartlarında çok önemliydi.
Diğer yandan, Kafkasları Sovyetleştirmek için harekete geçen Rus ordusu (Kızılordu), Gürcistan ve Ermenistan’ı işgal etmeye başlamıştı. Bu nedenle Türk ordusu daha fazla ileri gitmedi ve Ermenilerin barış teklifi üzerine Gümrü Antlaşması’yla savaşa son verildi.