Para Teorisi ve Politikası Ders Notları
PARANIN TANIMI

İktisatçılar parayı (ya da aynı anlama gelmek üzere para arzını), “satın alınan mal ve hizmetlerin bedelinin karşı tarafa aktarılmasında ya da borçların geri ödenmesinde genel kabul gören her şey” biçiminde tanımlarlar.Çek yazılabilen mevduat hesaplarının temel özelliği, istendiği anda bankadan çekilebilen, yani istendiği anda nakde dönüştürülebilen türden mevduat olmasıdır.Servet sadece sahip olunan para miktarı değil, sahip olunan tahviller, hisse senetleri, değerli tablolar, toprak, mobilyalar, arabalar, mücevherler ve evler gibi diğer varlıkları da kapsar.

Gelir bir akım değişkendir, paraysa bir stok değişkendir. Bu nedenle kimi zaman, para arzı yerine, aynı anlama gelmek üzere, “para stoku” deyimi de kullanılmaktadır.

PARANIN FONKSİYONLARI
Bir ekonomide para olarak kabul edilen şey, ister bir midye kabuğu, ister bir kaya parçası, ister altın, isterse bir kağıt parçası olsun üç temel fonksiyonu yerine getirmelidir: Değişim aracı olma, hesap birimi olma ve değer muhafaza aracı olma. Bu üç fonksiyondan değişim aracı olma fonksiyonu parayı, tahvil, hisse senedi ve konut gibi diğer varlıklardan ayırmaya yaramaktadır.

Değişim Aracı Olma
Günümüz ekonomilerinde, piyasalarda gerçekleştirilen tüm işlemlerde kullanılan nakit ya da çek biçimindeki para, bir değişim aracıdır. Bir diğer deyişle, satın alınan mal ve hizmetlerin bedelinin ödenmesinde nakit ya da çek biçimindeki para kullanılmaktadır. Değişim aracı olarak paranın kullanılması, mal ve hizmetlerin el değiştirmesi sırasında harcanan zamanı ortadan kaldırması nedeniyle ekonomik etkinliği arttırmaktadır.

Bir nesnenin değişim aracı olarak kullanılabilmesi için bazı özelliklere sahip olması gerekir:
• Standart olmalıdır; bu sayede değeri kolayca öğrenilebilir,
• Geni. ölçüde kabul görmelidir; bu sayede takas›n getirdiği işlem maliyetleri azaltılabilir,
• Bölünebilir olmalıdır; bu sayede değişimi gerçekleştirmek kolaylaşır,
• Taşıması kolay olmalıdır; bu sayede risk azaltılabilir,
• Çabuk deforme olmamalıdır; bu sayede uzun süre kullanılabilir,
• Kolay taklit edilememelidir; bu sayede söz konusu değişim aracına olan güven arttırılabilir.

Hesap Birimi Olma
Paranın üstlendiği ikinci fonksiyon hesap birimi olması, yani ekonomik değerlerin ölçümü amacıyla kullanılmasıdır.


Değer Muhafaza Aracı Olma
Para, zaman içerisinde satın alma gücünün elde tutulmasını sağladığı için, aynı zamanda bir değer muhafaza aracı olarak da işlev görür.( Değer muhafaza amacıyla kullanılabilecek tek araç para değildir. Tahviller, hisse senetleri, konut, toprak ya da mücevherat da değer biriktirmek amacıyla kullanılabilir.)
Likidite, bir varlığın bir değişim aracına dönüştürülmesindeki nispi kolaylık ve sürat olarak tanımlanabilir. Likidite bir varlıkta bulunması arzulanan bir kavramdır.Bir değişim aracı olması nedeniyle para, tüm varlıklar içinde en likit olanıdır, yani bir satın alma işlemini gerçekleştirebilmek için paranın bir başka şeye dönüştürülmesine gerek yoktur. Örneğin; evinizi sattığınız zaman komisyoncuya satış bedeli üzerinden, belirli oranda, bir komisyon ödemek zorunda kalabilirsiniz.

PARANIN GELİŞİMİ

Değerli madenlerden ya da değeri olan diğer metallerden meydana gelen para sistemine mal para adı verilmektedir. İlk çağlardan başlayarak birkaç yüzyıl öncesine kadar, mal para bir değişim aracı olarak işlev görmüştür. Değerli madenlere bağlı olarak çalışan bir ödeme sistemindeki en büyük sorun, bu tür paranın çok ağır olması ve bir yerden bir başka yere nakliyesinin sorun yaratmasıdır. Şüphesiz bu orunlardan birisi de nakliye sırasında gerçekleşebilecek bir soygun tehlikesidir.
Senyoraj: İktisat literatüründe para basma tekeline sahip olunması nedeniyle elde edilen bu gelir senyoraj olarak adlandırılır.
Gresham Yasası: Kötü para iyi parayı piyasadan uzaklaştırır.
İtibari Para: Altın ya da gümüş gibi değerli madenlere dönüştürülebilen kağıt paranın geçirdiği bir önemli değişim de itibari paraya geçiştir. İtibari para devlet tarafından yasal ödeme aracı olarak çıkartılmış olan (yani ödemelerde yasal olarak kabul edilmesi gereken) ve değerli bir madene dönüştürülemeyen kağıt paradır.
Çek kullanımı sayesinde kağıt paranın çalınma tehlikesi ortadan kalkmış ve paranın nakledilmesi sorunu büyük ölçüde azalmıştır. Ancak çekle ödeme sisteminin getirdiği bir takım sorunlar da vardır. Örneğin; çeklerin tahsili vakit alabilmekte ve bu nedenle çekle gerçekleştirilen işlemlerin maliyeti yüksek olabilmektedir. Bilgisayarların gelişimi ve modern iletişim teknolojisinin kullanımıyla birlikte ödeme sisteminin daha iyi organize edilmesi gündeme gelmiştir. Örneğin; tüm ödemelerin elektronik iletişim olanaklarının kullanılmasıyla gerçekleştirildiği, Elektronik Fon Transferi (EFT) olarak bilinen sisteme geçişle söz konusu maliyetler büyük ölçüde ortadan kalkabilir.
EFT sistemi, kağıda dayalı bir ödeme sistemi (kağıt para ve çek gibi) ile karşılaştırıldığında çok daha etkin bir sistem olmasına karşın, bazı faktörler kağıda dayalı sistemin tamamıyla ortadan kalkmasına engel olmaktadır. Kağıda dayalı ödemelerde,ödeme karşılığında alınan makbuz, sahtekarlığa engel olan önemli bir unsurdur.

PARA MİKTARININ ÖLÇÜLMESİ
T.C. Merkez Bankası’nın Para Arzı Tanımları

Dar Tanımlı Para Arzı (M1): Dolaşımdaki nakit, ticari bankalardaki vadesiz mevduatlar (resmi mevduatlar ve bankalararası mevduat hariç) ve T.C. Merkez Bankası’ndaki mevduat miktarlarının toplamıdır.


Dolaşımdaki Nakit Miktarı: Emisyon hacminden bankaların kasalarında bulunan TL miktarının çıkarılmasıyla elde edilmektedir.


Geniş Tanımlı Para Arzı (M2): M1 para arzına bankalardaki vadeli mevduatlar ve mevduat sertifikalarının ilave edilmesiyle bulunmaktadır.


Nakit İkamesi: Ekonomide yerli para yerine yabancı para kullanımının yaygınlaşması şeklinde tanımlanan bu süreç, bankacılık sisteminde bulunan yabancı para hesapları nın da para miktarına dahil edilmesini gerekli kılmıştır.
Bankacılık sisteminde bulunan döviz tevdiat hesaplarını FX ile ifade edersek, M2Y tanımını ;

Ülkemizde son dönemde kullanılmaya başlanan bir diğer para arzı tanımı TC Merkez Bankası tarafından son yıllarda gündeme getirilen ve M2YR adı verilen tanımlamadır. Bu tanımlamada merkez bankası likiditesi yüksek varlıkların büyüklüğünü belirlemek istemekte ve M2Y tanımına repo işlemlerinden sağlanan fonları (RP) ilave etmektedir:

M2YR - M2Y + RP

M3A = M2 + Bankalardaki Resmi Mevduat
M3 = M3A + Merkez Bankasındaki Diğer Mevduat
M3Y= M3 + Yurtiçi Yerleşiklerin Döviz Tevdiat Hesapları
L = M3Y + Repo hesaplan + Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler + Pasta Çekleri + Özel Finans Kurumlarındaki Katılım Payları + Yatırım Fonları
L:Toplam likit varlıkları ifade eder.