Mantıkta Tür Çesitleri

[Ersin]

Mantıkta Tür Çesitleri

Özel tür : Yalnizca tür olup bir baskasinin cinsi olmayan tür, özel türdür.

Göreli tür : Hem tür hem cins olabilen tür, göreli türdür.

Porphyrios Agacina göre “akilli” ve “akilsiz” özel türdür. Çünkü, altlarinda baska türler yoktur. “Duygulu”, “akilli” ve “akilsiz”a göre, “canli” ya göre tür oldugundan göreli türdür. Ayni biçimde “canli” ve “cismi olan” da göreli türdür.

Ayrim : Bir türün cinsinde bulunmayan özellikleri onun ayirimidir. Yani türü cinsinden ayiran özelliktir. Örnegin, Porphyrius Agaci’na göre “canli” türü “cismi olan” cinsinden “üremek” özelligi ile ayriliyorsa, “üremek” “canli” nin cismi olan” dan ayrimidir.

Özgülük : Ayrima bagli olarak bir türe özgü olan ve o türü kendisi yapan özellik özgülüktür. Örnegin, “konusmak” yalniz “insan” türüne ait bir özellik oldugundan “insanin özgülügüdür” Yine, “ögretmen olmak”, “gülmek”, “düsünmek” gibi özellikler insan türünün özgülügüdür.

Ilinti : Bir türün baska türlerle de paylastigi özellikleri ilintisidir. Örnegin, “beslenmek” insan türünün ilintisidir. Çünkü hayvan ve bitki türlerinin de ayni özelligi vardir.

• Tanim : Bir kavramin içlemsel özelliklerini anlatarak o kavramin ne oldugunun belirtilmesine tanim denir. Örnegin, “Insan düsünen canlidir.” ifadesi bir tanimdir.

Tanimin Kosullari :

Tanim tam olmalidir. Tanim, kaplamina giren bireylerin tümünün ortak özelliklerini anlatmalidir. “Insan, yesil gözlü canlidir.” Tanimi yesil gözlü olamayanlari anlatamadigi için eksiktir. Tanim, açik olmayan kavramlarla yapilmamalidir. Kullanilan kavramlarin yeniden tanima ihtiyaci olmamalidir. “Insan, entelektüel bir canlidir.” taniminda “entelektüel” kavraminin da tanimlanmaya ihtiyaci vardir. Tanimda kisir döngü olmamalidir. Tanim, kendine bagli olarak bilinen bir seyle tanimlanmamalidir.

Tanimlanamayanlar : Bazi kavramlarin tanimini yapmak olanaksizdir. Örnegin;

Deneyin dogrudan verilerinin tanimi yapilamaz. Koku, renk, ses, tad tanimlanamaz.

Duyularin tanimi yapilamaz. Öfke, üzüntü, ask, kin tanimlanamaz.

Üstün cinslerin tanimi yapilamaz. Cevher, zaman, mekan, birlik tanimlanamaz.

• Önerme : Önerme, klasik mantigin üç önemli konusundan (kavram ve terim, önerme, kiyas) biridir.